เมื่อเอ่ยถึงปลา ทุกคนจะทราบว่าเป็นสัตว์น้ำที่อาศัยอยู่ในน้ำ หายใจด้วยเหงือก ว่ายน้ำโดยใช้ครีบ แต่ความหมายในศัพท์ในพจนานุกรมเก่าๆ ปลามีความหมายมากกว่านั้น โดนหมายถึง สิ่งมีชีวิตที่อาศัยอยู่ในน้ำซึ่งนำไปใช้ประโยชน์ได้ เช่น ปลาชนิดต่างๆ ปลาวาฬ แมวน้ำ หอยนางรม ปลาหมึก ปลาดาว แมงกะพรุน ฟองน้ำ ตลอดจนดอกบัว ฯลฯ
ในภาษาอังกฤษ "fish" หมายถึง "ปลา" แต่อาจจะมีคำอื่นๆ มาควบเข้ากลายเป็นสัตว์น้ำชนิดอื่นซึ่งไม่ใช่ปลา เช่น
- Cuttlefish หมายถึง สัตว์จำพวกหมึกกระดอง
- Shellfish หมายถึง สัตว์ประเภทกุ้ง ปู หอย ต่างๆ
- Crayfish หมายถึง กุ้งมังกร
ในวิชานี้จะเรียนเฉพาะ "ปลา" ที่อยู่ในคำจำกัดความนี้เท่านั้น
- เป็นสัตว์ที่อาศัยอยู่ในน้ำ หรืออย่างน้อยต้องเป็นที่ชื้นแฉะ
- เป็นสัตว์เลือดเย็น (poikilothermal animal) หมายถึงอุณหภูมิในร่างกายเปลี่ยนแปลงตามสภาพแวด
- ร่างกายแบ่งออกเป็นส่วยตัว ลำตัว และหาง ชัดเจน
- ร่างกายมีลักษณะสมมาตรแบบซ้ายขวา (bilateral symmetry) ยกเว้นกลุ่มปลาซีกเดียว (Order Heterosomata)
- ร่างกายปกคลุมด้วยเกล็ด (scale) หรือมีเมือกห่อหุ้ม
- มีระยางค์คู่ไม่เกิน 2 คู่
- เคลื่อนที่โดยใช้ครีบ
- มีระบบอวัยวะต่างๆ แยกออกจากกันชัดเจน
- มีโนโตคอร์ด (notochord) เส้นเดียว ภายในกลาง ส่วนมากจะพบในระยะแรกของตัวอ่อน และถูกแทนที่ด้วยกระดูกสันหลัง (vertebral column) เมื่อเจริญวัยขึ้น
- โครงกระดูกเป็นทั้ง กระดูกอ่อน (cartilage) และดูกแข็ง (bone)
- มีฟันบนฟันล่างชัดเจน
- หายใจด้วยเหงือก (gill) และมีช่องเปิดเหงือก (gill slit) ให้น้ำออกสู่ภายนอก
- ระบบทางเดินโลหิตเป็นแบบวงจรปิด (closed blood vascula system) โดยเม็ดเลือดมีสีแดงของฮีโมโกลบิน ยกเว้นในปลา Icefish เท่านั้น
- มีหัวใจ 2 ห้อง คือ acricle และ ventricle
- มีท่อประสาทกลวง (dorsal hollow nerve tube) อยู่เหนือทางเดินอาหาร
- มีจมูกสำหรับดมกลิ่น
- ส่วนมากมีเส้นข้างลำตัว (lateral line)
- มีรูทวานอยู่บริเวณสันท้อง
- เพศผู้และเพศเมีแยกกันชัดเจน
- ส่วนมากออกลูกเป็นไข่ (oviparous) ในบางชนิดออกลูกเป็นตัวโดยตัวอ่อนได้รับอาหารจากไข่แดง (ovoviviparous) และบางชนิดออกลูกเป็นตัวโดยตัวอ่อนได้รับอาหารทางสายสะดือ (viviparous)